Nếu bạn hỏi người dùng PC về hệ điều hành dễ tiếp cận nhất trong những năm 2010, cái tên Linux chắc chắn sẽ không bao giờ xuất hiện trong cuộc trò chuyện. Thực tế, các bản phân phối Linux đã từng là nỗi e ngại của người dùng máy tính thông thường trong nhiều năm, với vấn đề driver rắc rối, hiệu suất kém và độ khó học hỏi cao, khiến cho chỉ những chuyên gia mày mò mới có thể bước chân vào hệ sinh thái Linux.
Tuy nhiên, tình hình hiện tại đã rất khác so với trước đây. Trong vài năm trở lại đây, hệ sinh thái Linux đã trở nên thân thiện với người dùng hơn bao giờ hết. Từ khả năng chơi game đáng kinh ngạc cho đến quyền riêng tư tốt hơn, có rất nhiều lợi ích khi chuyển sang một bản phân phối Linux vào thời điểm này. Cho dù bạn là người từng thất vọng với những bản Linux lỗi thời hay chỉ đơn giản là một người dùng phổ thông muốn từ bỏ Windows 11, bài viết này sẽ thuyết phục bạn cân nhắc trải nghiệm hệ điều hành Linux.
1. Vô vàn bản phân phối (Distro) để lựa chọn
Từ phổ thông đến chuyên biệt
Trong vài thập kỷ qua, nhân Linux đã được phát triển thành vô số bản phân phối khác nhau, mỗi bản đều mang đến những tính năng, giao diện và bộ ứng dụng riêng biệt. Có những hệ điều hành đa năng như Fedora, Linux Mint và Debian (cùng với các bản phát sinh từ chúng), kết hợp trải nghiệm ổn định, giao diện người dùng bóng bẩy và khả năng tương thích mạnh mẽ với hầu hết các gói và công cụ bạn cần dùng hàng ngày.
Đối với những người sẵn sàng đánh đổi sự ổn định để tiếp cận các gói phần mềm mới nhất, bạn có thể chọn các bản phân phối tiên tiến như Arch Linux và openSUSE. Bạn cũng sẽ tìm thấy các bản phân phối phục vụ đối tượng người dùng chuyên biệt, chẳng hạn như DietPi siêu hiệu quả và Kali Linux – lựa chọn hàng đầu của cộng đồng an ninh mạng. Càng đi sâu vào hệ sinh thái Linux, bạn sẽ bắt gặp những bản phân phối ít được biết đến hơn, một số trong đó độc đáo đến bất ngờ. Với bộ sưu tập các bản phân phối khổng lồ cùng với việc hầu hết chúng đều hỗ trợ chức năng Live OS, cho phép bạn trải nghiệm hệ điều hành trước khi cài đặt, chắc chắn bạn sẽ tìm thấy một bản Linux phù hợp với sở thích của mình.
2. Bảo mật và quyền riêng tư vượt trội
An toàn hơn nhiều so với Windows
Windows đã không còn là hệ điều hành an toàn hay riêng tư nhất trong nhiều năm. Với những quảng cáo xâm nhập, tính năng Recall tiềm ẩn nguy cơ bảo mật và việc thu thập dữ liệu người dùng một cách mạnh mẽ, Windows 11 không phải là lựa chọn lý tưởng cho những người dùng quan tâm đến bảo mật và muốn tối đa hóa quyền riêng tư của mình. Mặc dù có một vài bản phân phối kém an toàn, hệ sinh thái Linux tự hào có một loạt các tính năng bảo mật và quyền riêng tư rộng lớn.
Đầu tiên, Linux tuân thủ một mô hình đặc quyền người dùng nghiêm ngặt và yêu cầu bạn chuyển sang quyền root mỗi khi muốn sửa đổi các thư mục, dịch vụ và các thành phần khác của hệ điều hành. Mặc dù vẫn có những lỗ hổng trong mã nguồn Linux, bề mặt tấn công của phần mềm độc hại trên hệ điều hành FOSS (Phần mềm tự do nguồn mở) nhỏ hơn rất nhiều. Hơn thế nữa, các bản phân phối Linux có thể được tăng cường bảo mật hơn nữa bằng cách sử dụng các module bảo mật như SELinux và AppArmor. Cá nhân tôi, khía cạnh yêu thích của Linux là hệ điều hành không chủ động theo dõi tôi hay cố gắng lấy thông tin cá nhân từ máy tính của tôi.
3. Khắc phục sự cố dễ dàng hơn
Sức mạnh của Terminal Linux
Hướng dẫn cài đặt NVM trên Ubuntu bằng Terminal
Điều này nghe có vẻ mâu thuẫn với lẽ thường, nhưng hãy để tôi giải thích. Khắc phục sự cố trên Windows thường liên quan đến việc lùng sục qua hàng loạt menu, công tắc và tùy chọn cho đến khi bạn tìm thấy vấn đề gây phiền toái cho máy tính của mình. Hoặc hoàn toàn bỏ cuộc và chấp nhận số phận. Nhiều mã lỗi gần như vô dụng, và điều tương tự cũng có thể nói về các file nhật ký (logs).
Giả sử bạn đang sử dụng một bản phân phối đa năng, các file nhật ký hệ thống trong terminal có thể cung cấp manh mối về những gì đang ảnh hưởng đến hệ thống Linux của bạn. Việc giải quyết chúng cũng hầu hết là dễ dàng. Thay vì mò mẫm qua một loạt các ứng dụng khắc phục sự cố tự động, menu hoặc file registry, bạn chỉ cần chạy một vài lệnh terminal đơn giản. Với tư cách là một người thường xuyên làm hỏng các dịch vụ, ứng dụng và (đôi khi) cả chính hệ điều hành khi làm các dự án, tôi có thể xác nhận rằng Linux dễ khắc phục sự cố hơn nhiều nhờ tài liệu phong phú và bản chất nặng về terminal của nó.
4. Tùy biến không giới hạn
Cá nhân hóa mọi khía cạnh của hệ điều hành
Không giống như các đối thủ, các bản phân phối Linux có khả năng tùy biến cao – đến mức bạn có thể thay đổi giao diện của hệ điều hành để phù hợp với sở thích của mình. Các bản phân phối Linux gói các biểu tượng, widget, thanh công cụ và các yếu tố GUI khác vào các môi trường desktop (desktop environments). Tùy thuộc vào gu thẩm mỹ và cấu hình PC của bạn, bạn có vô số lựa chọn để chọn, từ LXDE tiết kiệm tài nguyên đến KDE Plasma với vẻ ngoài tuyệt đẹp.
Ngay cả sau khi chọn môi trường desktop, bạn vẫn có thể tinh chỉnh các yếu tố GUI của nó theo ý muốn. Sau đó, bạn có các ứng dụng widget và trình quản lý cửa sổ, có thể làm cho bản phân phối của bạn nổi bật hơn nữa. Và tôi thậm chí còn chưa đề cập đến các tinh chỉnh nhân hệ điều hành (kernel tweaks), tiện ích mở rộng shell và trình giả lập terminal mà bạn có thể sử dụng để tăng cường chức năng cho bản phân phối của mình.
5. Hỗ trợ Driver tốt hơn đáng kể
Không còn là nỗi ám ảnh như trước
Trước khi tôi dấn thân vào “hố thỏ” distro-hopping (thử nhiều bản phân phối), tôi đã nghe rất nhiều câu chuyện kinh hoàng về các vấn đề tương thích phần cứng đến mức tôi chưa bao giờ cố gắng cài đặt một bản phân phối Linux. Cho đến vài năm trước, các hệ điều hành Linux nổi tiếng với driver lộn xộn. Driver cho các thành phần không dây và GPU, đặc biệt, là một nỗi đau khi cấu hình trên các máy Linux, và tôi vẫn nhớ những vấn đề mà tôi gặp phải khi cố gắng cài đặt đúng driver cho chiếc Lenovo Z51-70 cũ của mình vào năm 2016.
Tuy nhiên, tình hình hiện tại đã khác biệt hoàn toàn, vì hầu hết các thiết bị, thiết bị ngoại vi và linh kiện PC đều hoạt động không vấn đề gì trên một bản phân phối Linux thông thường. Thậm chí, ngay cả các hệ thống ARM và RISC-V cũng tương thích tốt với Linux, điều mà tôi không thể nói về Windows.
6. Tương thích ứng dụng và trò chơi mạnh mẽ
Trải nghiệm gaming mượt mà, ứng dụng miễn phí chất lượng
Nếu tôi phải chỉ ra thời điểm Linux trở thành một lựa chọn đáng giá cho người dùng phổ thông, tôi sẽ nói đó là sau khi Valve bắt đầu phát triển lớp tương thích Proton. Trong vài năm qua, Valve đã dốc toàn lực để biến Proton thành một lựa chọn khả thi cho các game thủ. Và trong một bước ngoặt kỳ lạ của số phận, có thể tận hưởng hầu hết các tựa game bán chạy nhất (trừ một số game nhiều người chơi) trên PC chạy Linux – một tuyên bố có thể khiến tôi bị đưa vào trại tâm thần nếu tôi nói ra trước cuối những năm 2010.
Về mặt ứng dụng, đã có những tiến bộ lớn trong các công cụ năng suất và sáng tạo trên Linux. Các dịch vụ FOSS bạn sẽ tìm thấy trên Linux không chỉ có thể cạnh tranh sòng phẳng với các đối thủ trả phí trên Windows, mà thậm chí còn vượt trội hơn về giá cả, hiệu suất và chức năng.
Đã đến lúc chuyển sang Linux chưa?
Trải nghiệm game Dead Cells mượt mà trên Pop!_OS
Là một người làm việc với cả PC chạy Windows và Linux hàng ngày, tôi có xu hướng nói là có. Trái ngược với quan niệm phổ biến, các bản phân phối Linux ổn định hơn bao giờ hết, và bạn sẽ không có khả năng gặp phải các vấn đề driver kỳ lạ một cách bất ngờ. Trong trường hợp bạn gặp phải một số trục trặc trong quá trình sử dụng, bạn có thể khắc phục chúng khá nhanh chóng bằng các lệnh terminal.
Tuy nhiên, bài viết này sẽ không đầy đủ nếu tôi không đề cập đến những nhược điểm lớn nhất của hệ thống Linux. Các trò chơi nhiều người chơi yêu cầu phần mềm chống gian lận cấp độ kernel (kernel-level anti-cheats) vẫn không thể chơi được trên các bản phân phối Linux, vì vậy bạn có thể muốn giữ lại Windows nếu là một người yêu thích e-sports. Mặc dù tôi đã tìm thấy các giải pháp thay thế vững chắc cho hầu hết các công cụ trong bộ Adobe Creative Cloud trên máy trạm Linux của mình, After Effects là một trong những ứng dụng hiếm hoi vẫn chưa có đối thủ xứng tầm. Vì vậy, nếu bạn là nhà thiết kế đồ họa chuyển động hoặc chuyên gia tổng hợp VFX không thể làm việc thiếu After Effects, bạn có thể nên gắn bó với Windows.
Bạn đã từng trải nghiệm Linux chưa? Bạn nghĩ sao về sự phát triển của hệ điều hành này? Hãy để lại bình luận và chia sẻ ý kiến của bạn với khothuthuat.net nhé!
